Μια σιωπή πιο βαριά από τη νύχτα
Την 9η Δεκεμβρίου, ο κόσμος ξυπνά με μια σιωπή πιο βαριά από
τη νύχτα.
Δεν είναι αργία. Δεν είναι γιορτή. Είναι εκείνη η λεπτή,
σχεδόν αόρατη γραμμή ανάμεσα στη μνήμη και τη λήθη, ανάμεσα στην ανθρώπινη
αξιοπρέπεια και στο άβυσσο της βαρβαρότητας.
Στα βιβλία της ιστορίας θα τη βρεις γραμμένη με ψυχρά γράμματα:
«Διεθνής Ημέρα Μνήμης και Αξιοπρέπειας των Θυμάτων
Γενοκτονίας».
Μα πίσω από τις λέξεις αυτές δεν υπάρχουν απλώς γεγονότα. Υπάρχουν
πρόσωπα.
Ένα παιδί που δεν πρόλαβε να μεγαλώσει. Μια μητέρα που σφίγγει στο στήθος ένα όνομα, για να μην το σβήσει ο χρόνος. Ένας ηλικιωμένος που περπατά χαμένος στις πλατείες και κοιτάζει τα περιστέρια, με τα μάτια καρφωμένα σε άλλον αιώνα.
Κάθε γενοκτονία είναι ένα δάσος κομμένο στη ρίζα. Γλώσσες που μπορεί να μην ειπωθούν ποτέ ξανά, τραγούδια που δεν θα βρουν φωνή, παραδόσεις, όνειρα, ιστορίες που χάθηκαν πριν προλάβουν να ειπωθούν.
Γι’ αυτό η μνήμη δεν είναι μόνο χρέος προς τους νεκρούς. Είναι προστασία για τους ζωντανούς.
Γιατί καμιά γενοκτονία δεν αρχίζει απότομα. Πρώτα είναι ένα αστείο που προσβάλλει «τους άλλους». Ένα βλέμμα περιφρόνησης στο δρόμο. Ένας νόμος που αφαιρεί δικαιώματα στα «διαφορετικά» σώματα. Ένα ψέμα που επαναλαμβάνεται τόσο συχνά, ώσπου να μοιάζει αλήθεια. Και σιγά σιγά, η ανθρωπιά μικραίνει όσο μεγαλώνει η σιωπή των πολλών.
Σήμερα, η γη είναι γεμάτη μνημεία: πέτρινες πλάκες, μουσεία, φωτογραφίες στις προθήκες.
Μα το αληθινό μνημείο μνήμης είναι η συνείδηση του καθενός. Εκεί
χαράζεται, ή σβήνει, η υπόσχεση «Ποτέ ξανά».
Μνήμη δεν σημαίνει μόνο να καταθέτουμε στεφάνια. Σημαίνει να ακούμε τις ιστορίες των επιζώντων χωρίς να βιαζόμαστε να τις εξηγήσουμε. Σημαίνει να διδάσκουμε στα παιδιά
ότι κανένας άνθρωπος δεν είναι «λιγότερο άνθρωπος» εξαιτίας
της καταγωγής, της πίστης, της γλώσσας του. Σημαίνει να αμφισβητούμε κάθε λόγο
που χωρίζει τον κόσμο σε «εμείς» και «εκείνοι».
Αξιοπρέπεια των θυμάτων σημαίνει να μην αφήνουμε το όνομά τους να γίνει αριθμός. Να αναγνωρίζουμε το δικαίωμά τους να θρηνηθούν, να τιμηθούν, να ακουστούν. Να παραδεχτούμε, ως ανθρωπότητα, ότι αποτύχαμε να τους προστατεύσουμε και να μετατρέψουμε αυτή την αποτυχία σε δέσμευση για δράση.
Και η «αποτροπή του εγκλήματος αυτού» δεν είναι υπόθεση μόνο των κυβερνήσεων και των διεθνών οργανισμών. Είναι η καθημερινή επιλογή να αρνηθούμε τον λόγο του μίσους, να υψώσουμε φωνή όταν βλέπουμε αδικία, να σταθούμε δίπλα σε όποιον γίνεται στόχος επειδή είναι διαφορετικός.
Ένας ψίθυρος αλήθειας, μια απλή πράξη αλληλεγγύης, ένας άνθρωπος που λέει «όχι» όταν οι άλλοι σωπαίνουν, είναι μικρές ασπίδες ενάντια σε ένα έγκλημα που γεννιέται πάντα μέσα στη σκιά της αδιαφορίας.
Την 9η Δεκεμβρίου, ανάμεσα στα δελτία ειδήσεων και στις έγνοιες της μέρας, ας κάνουμε μια παύση.
Ας ανάψουμε ένα κερί, έστω και μόνο μέσα μας.
Ένα κερί για όσους χάθηκαν χωρίς να προλάβουν να πουν την
ιστορία τους.
Ένα κερί για όσους επέζησαν κουβαλώντας μέσα τους αμέτρητους
απόντες.
Κι ένα κερί για εμάς, για να μη συνηθίσουμε ποτέ την ιδέα ότι η ζωή ενός ανθρώπου μπορεί να
διαγράφεται με μια απόφαση, με μια ιδεολογία, με ένα διαταγμένο μίσος.
Η μνήμη είναι πράξη αντίστασης.
Η αξιοπρέπεια είναι δικαίωμα που δεν διαπραγματεύεται.
Και η αποτροπή της γενοκτονίας είναι ευθύνη που μοιραζόμαστε
όλοι, κάθε μέρα, σε κάθε γωνιά της γης.
Ίσως να μην αλλάξουμε τον κόσμο από τη μια στιγμή στην άλλη. Αλλά όσο κρατάμε ζωντανή τη μνήμη, όσο υπερασπιζόμαστε την αξιοπρέπεια του κάθε ανθρώπου, κρατάμε ανοιχτή μια χαραμάδα φωτός μέσα στο σκοτάδι της ιστορίας.
Κι αυτή η χαραμάδα, μπορεί να είναι η αρχή για να μη χρειαστεί ποτέ ξανά να αναζητήσουμε λέξεις για νέες, ανείπωτες απώλειες.